Burgerschapscursussen: een uitdaging voor de toekomst van de democratie

Sinds meer dan twintig jaar roep ik op om burgerschapscursussen in te richten. Bepaalde zaken werden gerealiseerd in die richting, namelijk cursussen van één tot twee uur per week in de scholen van het officiële onderwijssysteem van de Franse Gemeenschap. In mijn ogen is dat nog onvoldoende. Ook vandaag pleit ik daarom nog steeds voor een open en authentieke burgerschapsopleiding, die tegelijk gedurfd en goed begrepen is.

Ik blijf daarvoor ijveren met geduld, standvastigheid, consequentie, en in een klimaat van relatieve politieke en mediatieke onverschilligheid – en dit op alle machtsniveaus, en in alle mogelijke contexten.

Zich vertrouwd maken met de democratie

Mijn inzet voor het burgerschap is gebaseerd op een eenvoudige vaststelling: je kunt niet liefhebben of verdedigen wat je niet kent. Concreet betekent het aanbieden van een cursus burgerschap dat de jongere generatie wordt geholpen om zich vertrouwd te maken met het democratische systeem en om de werking en de complexiteit ervan te leren kennen. Het betekent ook dat ieder van hen in staat wordt gesteld het belang in te zien voor zichzelf van een staat en van politieke instellingen die aan iedereen toebehoren.

Net als in het verleden moeten wij kinderen en jongvolwassenen - en dus de volwassenen die zij morgen zullen zijn - de instrumenten aanreiken om een constructieve dialoog tot stand te brengen tussen de burgers die zij zijn (of tot wie ze zichzelf aan het vormen zijn) en de Staat die hun rechten en plichten regelt. Laten we, naast de wil en het recht om te kiezen, iedereen het vermogen geven om vrij te kiezen, dat wil zeggen met durf, creativiteit en op een doordachte wijze.

Een opleiding tot het burgerschap: dat is nooit bijkomstige, van secundair belang of incidenteel.  Dat mag ook niet louter een keuzevak zijn dat in de opleiding eventueel gekozen kan worden! Mijn ambitie is duidelijk: de jongeren en de al iets ouderen samenbrengen rond de bewuste en concrete beleving van het burgerschap.

Waarom voorzien in een opleiding over burgerschap?

- Omdat het kennen van onze rechten de enige manier om er toegang toe te krijgen.

- Omdat we moeten leren de rechten van anderen te erkennen en te respecteren.

- Omdat deze gemeenschappelijke bagage ons in staat stelt gelijkheid te bevorderen.

- Omdat de praktijk van de democratie een krachtige integratiefactor is.

- Omdat het belangrijk is je rechten uit te oefenen om ze te laten bestaan.

- Omdat we, om de democratie te beschermen, eenieders waakzaamheid nodig hebben.

- Omdat democratie ook een geheel van plichten is.

- Omdat democratie alleen bestaat door middel van onze handelingen en praktijken.

Een politieke strijd

Er zijn veel verschillende redenen om een goed en degelijk opleidingsprogramma over burgerschap tot stand te brengen. Dit gezegd zijnde, zijn al deze redenen in feite samen te brengen tot een primaire politieke noodzaak die, naar mijn mening, bestaat uit het strijden tegen zowel :

- de afwijzing van het algemeen belang;

- de destructieve aspiraties van sommigen;

- de opkomst van alle extremismen, alle vormen van racisme en fascisme;

- de haat jegens de Ander, de vreemdeling, de nieuwkomer, voor zover deze van de meerderheid verschilt door zijn filosofische overtuigingen, zijn religieuze opvattingen, zijn gewoonten, zijn taal of zijn huidskleur;

- de medeplichtige onverschilligheid die erin bestaat de ogen te sluiten voor het onduldbare.

Burgerschapsonderwijs betekent dus we elke volwassene in wording de middelen aanreiken om zich voor te bereiden op het sociale en politieke leven. Het betekent dat iedereen de middelen krijgt om de legitimiteit van zijn of haar woorden en ideeën te doen gelden, met respect voor die van anderen. Het is zo dat men tegelijk leert zichzelf een gefundeerde mening te vormen en die van anderen te respecteren.

Reactivering van burgerlijke waarden

In de afwezigheid van burgerschap zal fake news, verspreid via sociale netwerken en gevoed door communicatie omwille van de communicatie, veel gemakkelijker wortel schieten, nog veel verder verspreid worden en zijn ondermijnende werk kunnen verrichten. Wanneer we iets niet begrijpen, is de verleiding immers groot om het te willen vernietigen en te vertrouwen op pasklare denkbeelden, gemakkelijke meningen, karikaturen en in de praktijk onhaalbare oplossingen.

Door burgerlijke waarden te reactiveren via een algemene opleiding, gevoed door praktische voorbeelden, lijkt het mij mogelijk, zowel in 1997 (datum van mijn eerste voorstel) als vandaag, concreet bij te dragen tot de kwaliteit van onze democratieën. Nu de verkiezingsresultaten in Frankrijk, Zweden, Italië, ... wijzen op een gevaarlijke opkomst van extreemrechts, is deze kwestie belangrijker dan ooit!

Je kunt een staat niet van bovenaf opbouwen. Integendeel, de staat moet worden gebouwd op stabiele en solide grondslagen, of beter nog, op solidaire grondslagen. Al bij al is het de som van individuele kwaliteiten, sociaal-politieke maturiteit en de prachtige filosofie van de Humaniteit die onze samenlevingen de middelen kan geven om zich te ontplooien door de verantwoorde uitoefening van onze authentieke vrijheden.