De rechtsstaat is geen "juristocratie"

De wet en haar interpretatie

Recht is een kwestie van interpretatie. Dit is wat elke rechtenstudent leert vanaf zijn eerste jaar aan de universiteit. Natuurlijk omvat interpretatie van nature een zekere mate van subjectiviteit. Rechters zijn geen uitzondering op deze regel, al doen ze alles wat ze kunnen om hun persoonlijke gevoeligheden buiten beschouwing te laten bij het uitoefenen van hun functie. Het recht voorziet daarom in verschillende maatregelen om deze subjectiviteit zoveel mogelijk te elimineren: collegiale beraadslaging en het systeem van hoger beroep zijn hier voorbeelden van. Het is echter duidelijk dat de wetgever – dus de politiek – in de loop van de tijd deze waarborgen sterk heeft verzwakt, bijvoorbeeld door de praktijk van de kamers met een enkele rechter te generaliseren en de mogelijkheden voor beroep te verminderen, alles in naam van rationalisatie, besparingen en een zogenaamd betere rechtsbedeling (sic!). Niet te vergeten het gebrek aan rechters, waardoor ze gedwongen worden de dossiers steeds oppervlakkiger te behandelen, wat ook niet bijdraagt aan de kwaliteit van de wetstoepassing en haar interpretatie in specifieke gevallen.

Gouvernement des juges of politieke abdicatie?

Zoals M. Elchardus aangeeft, is de rechtsstaat geen "ideologisch project van rechters die over wetgeving en beleid beslissen via de interpretatie van vage teksten, begrippen en beginselen, en dat op een manier die niets meer te maken heeft met de bedoelingen van de wetgever en grondwetgever." Juist daar ligt het probleem: wanneer de teksten, begrippen en beginselen vaag zijn, opent dit de deur voor de subjectiviteit van de rechters. Maar het zijn niet de rechters die verantwoordelijk zijn voor de onduidelijkheid van de teksten die ze moeten interpreteren. Er bestaat al jaren een trend bij politieke verantwoordelijken om vage teksten aan te nemen met het enige doel om moeilijke politieke concessies te vermijden. In plaats van een politiek moeilijke beslissing te nemen, wordt gekozen voor een vage compromis en wordt de verantwoordelijkheid afgeschoven naar de rechterlijke macht. Het cynisme bereikt zijn hoogtepunt wanneer, na het weigeren van hun verantwoordelijkheid als wetgever, de politici de rechters verwijten de vage en soms simpelweg onleesbare tekst niet op de door hen gewenste manier te interpreteren.

Als, zoals M. Elchardus beweert, onze rechtsstaat een "juristocratie" is geworden, dan moeten we de schuld niet bij de juristen leggen, maar bij de politici die al te lang hun verantwoordelijkheden ontlopen. Om goed te kunnen werken, hebben rechters goed materiaal nodig, dat wil zeggen duidelijke wetten waarvan de tekst geen ruimte laat voor ambiguïteit.

Frustratie

De kritiek op de "juristocratie" is vooral de uiting van de frustratie van politieke verantwoordelijken die zich realiseren dat democratie niet betekent dat men alles kan doen wat men wil omdat men verkozen is. Zelfs voor een verkozene zijn er regels die nageleefd moeten worden. En die regels zijn door de politieke macht zelf vastgesteld. In plaats van zich te beklagen dat de grenzen die het recht aan hun macht stelt hen beletten hun verkiezingsbeloften waar te maken, zouden politieke verantwoordelijken beter van tevoren moeten nadenken over wat ze beloven en niet dingen beloven die ze niet kunnen realiseren.

Democratie is niet de almacht van de verkozenen: het is het handelen van leiders die respect hebben voor het constitutionele kader dat hun verkiezing mogelijk heeft gemaakt. Democratie is ook niet de brute kracht van de meerderheid: het is het respect van de meerderheid voor de regels die haar macht begrenzen en die ook op politieke wijze werden vastgesteld.

De verantwoordelijkheden op hun plaats

Al jaren zien we een toename van aanvallen op de rechtsstaat en de scheiding der machten. Tot nu toe kwamen deze aanvallen meestal van politieke verantwoordelijken die gefrustreerd waren doordat het recht – en haar bewakers, de hoven en rechtbanken – grenzen stelde aan hun handelen. Als B Plus deze aanvallen altijd heeft veroordeeld, konden ze nog begrepen worden bij mensen die in de actie zijn. Dat intellectuelen, die geen politieke mandatarissen zijn, hetzelfde refrein zonder enige kritische afstand aanheffen, kan ons alleen maar nog meer verontrusten. In deze tijden waarin de brute wet van de sterkste steeds meer doorbreekt, is het essentieel om het kritische denken wakker te houden en de verantwoordelijkheden van iedereen te onthouden. De verantwoordelijkheid van de rechters is om de wet te interpreteren in overeenstemming met haar geest. De verantwoordelijkheid van de politiek is om duidelijke wetten aan te nemen en niet zomaar alles aan de kiezers te beloven.