In het kader van de huidige begrotingsbesprekingen lijkt onze hele politieke wereld met een eigen ideetje te willen uitpakken: een nieuwe belasting hier, een min of meer zinvolle besparingsmaatregel daar, of het oude beproefde recept van de indexsprong. Niemand lijkt echter het echte probleem te willen zien waarmee België wordt geconfronteerd en dat elke grondige sanering van onze overheidsfinanciën in de weg staat.

Structuur van de federale begroting

Misschien herinnert men zich het schema dat op sociale media circuleerde tijdens de begrotingsbesprekingen van afgelopen voorjaar. Dat stelde een rechthoek voor die € 1000 van de federale begroting symboliseerde, opgedeeld in vakken die de grote uitgavenposten voorstelden. Elk vak had een grootte evenredig met de middelen die naar het betrokken beleid gingen. Dat schema toonde duidelijk aan dat, van elke 1000 euro die de federale overheid uitgeeft, er 24 naar pensioenen gaat, 138 naar gezondheidszorg en 277 naar de gemeenschappen en de gewesten. Andere posten waar in het debat vaak naar verwezen wordt, wegen veel minder zwaar op de federale begroting. Zo wordt bijvoorbeeld slechts € 38 besteed aan de schuldenlast, terwijl de werking van de federale administratie € 63 vergt.

Federale bevoegdheden

Naast de sociale zekerheid vormen de kerntaken van de federale overheid de zogenoemde ‘gezag’ bevoegdheden. Die maken echter een relatief bescheiden deel uit van de federale begroting. Van diezelfde € 1000 ontvangt Defensie 44 euro, de politie 19, Justitie 10 en Mobiliteit 16. Min of meer iedereen is het erover eens dat Defensie niet verder kan besparen en dat er integendeel opnieuw moet worden geïnvesteerd. Maar dat is niet de enige post waarop dit geldt. De problemen bij Justitie zijn al lang bekend en vereisen herinvesteringen die veel te lang op zich laten wachten. En iedereen die ooit met de trein in dit land heeft gereisd, beseft dat besparen op de rug van de NMBS ook geen optie is. Wat de afschaffing van de Senaat betreft: als die er al komt, zal ze in het beste geval slechts symbolische besparingen opleveren. Het is ongetwijfeld mogelijk om via een rationalisatie van de sociale zekerheid enkele besparingen te realiseren, maar die blijven marginaal en zullen nooit volstaan om de nodige besparingen door te voeren. Op federaal niveau is besparen op de enige “levensstijl van de Staat” een illusie: de federale overheid is al tot een minimum herleid en net herinvesteringen zijn nodig.

De olifant in de kamer

Het is tijd om de feiten onder ogen te zien: de enige begrotingspost die groot genoeg is om echte besparingen mogelijk te maken, is de dotatie aan de gemeenschappen en de gewesten. Niemand lijkt te willen zien dat van de 1000 euro die de federale overheid uitgeeft, er 277 naar de deelstaten gaan. De auteurs van de ongelukkige zesde staatshervorming waren zelfs trots op de “copernicaanse revolutie” die die budgettaire verschuiving ten gunste van de gemeenschappen en gewesten zou betekenen. Men kan zich echter afvragen of België zich nog zo'n versnippering van middelen kan veroorloven.

Efficiëntie

De gemeenschappen en gewesten nemen essentiële bevoegdheden op ; het is niet de bedoeling te zeggen dat dit beleid moet verdwijnen. De vraag is echter of de uitoefening van zoveel bevoegdheden op gewestelijk of gemeenschapsniveau een echte meerwaarde oplevert, of dat dit integendeel een bron van kosten en inefficiëntie vormt. De regionalisering van de buitenlandse handel heeft het aantal ambtenaren dat met dit beleid belast is verdrievoudigd, zonder dat onze export evenredig is gestegen. De recente economische missie naar Californië onder leiding van prinses Astrid heeft integendeel opnieuw aangetoond dat gezamenlijk optreden onder de noemer “België” veel meer oplevert dan het “ieder voor zich” van gewesten die in verspreide slagorde optreden. De communautarisering van de kinderbijslag maakte de oprichting van vier administraties noodzakelijk om te doen wat vroeger één federale administratie deed, zonder dat de begunstigden daar een echte positieve verandering van ondervonden. De versnippering van de bevoegdheden op het vlak van volksgezondheid heeft – sinds de coronacrisis legendarisch – aangetoond hoe de obsessie om steeds verder te splitsen tot absurde gevolgen leidt, zoals het onvermogen om doeltreffend met een crisissituatie om te gaan wanneer die zich voordoet. Versnippering is duidelijk een luxe die de Belgische belastingbetaler veel kost.

Herfederalisering

Zowel de noodzaak om de overheidsfinanciën te saneren als de vereiste van efficiënt openbaar bestuur maken het noodzakelijk ernstig na te denken over het herfederaliseren van de bevoegdheden die tegen beter weten in aan de deelstaten zijn overgedragen. Deze splitsingen hebben geleid tot een explosie van de kosten, terwijl de voordelen voor de burgers lang niet altijd bewezen zijn. Onze politieke klasse moet de moed hebben de feiten onder ogen te zien en terug te komen op de ongelukkige beslissingen uit het verleden. De Belgische staat en zijn burgers kunnen zich geen keuzes meer veroorloven die enkel door ideologie zijn ingegeven.

 

Illustratie door ontworpen door Freep!k